Творчая суполка маладых лiтаратараў пры Саюзе беларускiх пiсьменнiкаў

Юры Кур’яновiч

Мелодыi Мiнска

Вальс развiтання

                  Не пакідай мяне, мая Пані – маё Ўяўленне!
   Мелодыі мінскіх вуліц...
   У кожнага горада ёсць нейкая адметная рыса, нешта сваё напаўторнае. Рэдка калі яно кідаецца ў вочы адразу, часцей за ўсё гэта заўважаеш і адчуваеш, калі паблукаеш па вуліцах незнаёмага табе горада ці нават роднага, дзе ты нарадзіўся і жывеш.
   Менавіта вуліцы – жывыя гарадскія артэрыі, адбітак гісторыі й тая нябачная музычная павалока, што існуе ў падмурках старых будынкаў, наверсе новых гмахаў і жыве ў стомленым рыпенні дзвярэй дзедаўскага пад’езда і шэпту дрэў уздоўж вуліц. Спыніцеся, прыслухайцеся – і вы ўловіце гэту мелодыю.
   Вось вы неспадзеўна апынуліся ў раёне Трактарнага завода (як у нас кажуць, на Трактарным). Iдзеце па Стаханаўскай, удыхаючы бадзёрае ды празрыстае, як крынічная вада, восеньскае паветра, не адчуваючы, што яно забруджана выкідамі прамысловага гіганта, які знаходзіцца тут паблізу. У вас добры, але крыху сумны настрой. Паабапал невялікай вуліцы – вялікія дрэвы й двух-трохпавярховыя жылыя дамы, цагліны якіх памятаюць рукі сваіх будаўнікоў: нямецкіх ваенапалонных. А вось і сквер, што калісьці меў назву Піянерскі. Але няма больш таго плаката з бравым піянерскім гарністам, які стаяў каля ўваходу і, здаецца, што не піянерскія зборы ды акцябрацкія ранішнікі адбываліся тут, а гулялі закаханыя пары, на лаўках сядзелі сарамлівыя дзеўчынкi ў паркалёвых сукенках, чытаючы новыя модныя раманы, узятыя з бібліятэкі, і з адчыненага акна чулася «Рыо-Рыта».
   А вось ужо і скрыжаванне Стаханаўскай з вуліцай Кашавога. Тут, на першым паверсе трохпавярховага будынка, які ўвабраў у сабе характэрныя рысы трывожнай эпохі, прыціснутая прадуктовай крамай, прытулілася цырульня. Здаецца, што зараз з яе выйдзе надушаны малады ваенны з бліскучымі кубікамі на чырвоных пятліцах, якога чакае ніштаваты «АМО», а дзесьці там – тая, з раскосымі вачыма і пяшчотнымі рукамі...
   Перасякаеце вулiцу Кашавога з анфіладай дрэў пасярэдзіне і кiруецеся далей. Дарэчы, у Мінску такіх вуліц, разрэзаных зялёнай сцяной, можна пералiчыць па пальцах: Ленiна, Камсамольская, бульвар Шаўчэнкі ды яшчэ некалькi маленькiх. І зноў – падобныя адзін да аднаго тыя ж дамы, школа, старая лазня, якая ўжо каторы год на рамонце... А ўсё ж – вернемся на вулiцу Кашавога. Будынак Партызанскага РУУС, які ва ўнісон матывам рэтра, пануючым у гэтым рабочым асяроддзі Мінска, нагадвае адзін з будынкаў Брэсцкай крэпасці, дзе сёння размешчаны музей колiшняга легендарнага гарнізона.
   Крыху далей вас сустракаюць вулiцы Чабатарова, потым – Клумава, далей – Шчарбакова з жылымі «каробкамі» 60-70-х гадоў, а калі збочыць направа – зноў апынаемся на вулiцы Кашавога з зацятым цішынёй паштовым аддзяленнем, шэрагам розных невялікіх крам і «помнікамі» дойлідства, адзначанымі элементамі савецкага ампіру.
   Шапацiць пад нагамі апалае лiсце, як водгук той драматычнай эпохі, гучыць вальс развітання – развітання з гэтымi бурштынавымi малюнкамi, з ілюзіяй і імпрэсіяй сваіх пачуццяў. 
                           Слышишь, 
                           тревожные дуют ветра?
                           Нам расставаться
                           настала пора.
                           Кружится, кружится
                           пестрый листок. 
                           Кружится, кружится
                           старый вальсок.
                           Старый, забытый. 
                           Старый, забытый
                           вальсок…

Траецкае пад Шэрбурскім парасонам

   Траецкае. Стражытна-рамантычны, нанава адноўлены куток старога Менска. Кавярня, гасцёўня, кнігарня, музей пад чарапічнымі дахамі дамоў з ліхтарамі-вартаўнікамі наўкол і ў лабірынце брукаваных дарожак. Тут прыемна пасядзець з кубкам духмянай гарбаты на свежым паветры ці проста паблукаць сярод утульнасці ды нейкай прыхільнасці да чалавечай асобы колішніх забудоў. А спадарожнікамі будуць – вобразнасць вашых думак ды нецярплівае жаданне іх ажыццяўлення.
   Страчанае не вернецца, час не спыніцца, але ў сваіх марах можна дакрануцца да нябачнага, прызвычаіцца да прыгажосці мінулага, убачыць забытае. І як ранішняя ціхамірная лунь засцілае палі й вёскі, абмяжоўвае далягляд i быццам спыняе час, так і вобраз мiнуўшчыны апаноўвае, засяроджвае, выразна выяўляе свае абрысы пад акампанемент цудоўнай мелодыi.
   Можа, тут, у антыкварнай лаўцы музея Максіма Багдановіча ці ў букiнiстычным аддзеле кнігарні, калі гартаецце стары фаліянт, а можа, у кавярні пад спічастым скляпеннем – мелодыя Леграна нагадвае вам нешта асабістае?
   Легран, Шэрбур, Жэнеўеў... Чужыя для беларускага слыху спалучэнні гукаў, затое – зразумелыя кожнаму, без перакладу. І тут, на беразе Свіслачы, і там, у Нармандыі, гучаць аднолькава.
   Няспраўджанае каханне, страчаныя надзеі... І сентыментальны французскі хлопец Гі ўсёй сваёй істотай наблізіцца да хваляванняў нашага Рыгора, а Жэнеўеў з крамы парасонаў – да руплівай Зосі з беларускага мястэчка. І ажывуць-паплывуць, як тыя восеньскія аблокі, асацыяцыі ды ўспаміны. I душу кране іх звычайны cпадкаемца – смутак. Рэха чалавечых пачуццяў не падуладнае адлегласці. Уяўленне, як тая нябачная аўра, адасобіць вас ад цікаўнасці бармена, надакучлівай мітусні афіцыянта, бразгання посуду ды ад вар’яцкай мешаніны пахаў – тытунёва-каньячных з далікатна-парфумнымі. Як ап’яняльны сон на досвітку, уяўленні авалодаюць вамі. І тады настальгія ахоплівае ваша сэрца...
   Але цыцастая дзеўка з ліслівай усмешкай – каралева халодных губ – ды брытагаловы хлопец з цыгарэтай у зубах, што несціхана гамоняць побач, – вернуць вас да рэчаіснасці.
   Абмінаючы чаргу іншамарак, вы робiце апошнія развітальныя крокі па брукаванцы, апошні развітальны позірк на Свіслач – і тут жа знікаеце ў гарадскім натоўпе.
   Колькі хвілін таму такі блізкі Шэрбур зноў робіцца такім жа далёкім, як і на карце. І чужыя для роднай мовы гукі паглынае менскі туман.
   Легран, Шэрбур, Жэнеўеў...

Праспект няспраўджаных надзей

   Праспект Машэрава – былая Паркавая магістраль. У гэтых двух назвах – сціплая, не зачараваная прывабнай даўніной гісторыя менскай вуліцы, расцягнутай уздоуж і ўпоперак, што пралягла ад гарадскога цэнтра аж да паўночнай ускраіны – элітнага паселішча Дразды. Вусце гэтай паўналюдна-машыннай рэчкі пачынаецца з моста, перакінутага праз яшчэ адзін гаманлівы гарадскі калідор. Моста, які ў дадатак размяжоўвае гэты калідор на вулiцы Няміга і Багдановіча. Ён пабудаваны на тым месцы, дзе ў дарэвалюцыйным Менску пралягала маленькая вулачка з такой надакучлівай кожнаму шалапуту назвай – Школьная.
   Чалавеча, спыніся! І з гэтага моста, стомленага ад кавалькады розных дыпламатычных і ўрадавых аўто ды ад цікаўных бадзяг-падарожнікаў, акінь вачыма наваколле. Плошча 8 сакавіка з пахаванымі пад яе глебай рэшткамі менскага замка. Крыху далей, за Свіслаччу, быццам дзіцячы, казачна-кардонны гарадок – старажытнае Траецкае прадмесце. Праваруч, на узгорку, – вытыркаецца з зямлі беламармуровы трызубец – праваслаўны кафедральны сабор Святога Духа (былы касцёл кляштара бернардынак ХVII ст.). А зусім побач з вамі – «карабок» са шкла і бетону: будынак інстытута Белпрампраекта, помнік архітэктурнай плыні 60-х гадоў, як і тое, што насупраць – рэспубліканскі Дом мадэляў з пафасна-манументальным пано на фасадзе, што ўслаўляе савецкі народ: народ-працаўнік, народ-пераможца.
   Розныя эпохi, розныя помнікі. Нястрымны бег часу, як i ягонае адлюстраванне, – гэта вулічнае перакрыжаванне...
   Першая вялікая крама, што сустрэнецца на вашым шляху па праспекце і якую цяжка абмнінуць кожнай жанчыне, мае мілагучную назву – «Алеся»... 

                           Пайшла,
                           ніколі ўжо не вернешся, Алеся.
                           Бывай, смуглявая, каханая, 
                           бывай.
                           Стаю на ростанях былых, 
                           а з паднябесся
                           самотным жаўранкам звініць 
                           і плача май.

   Далей, на гэтым жа баку, нібы пачкі запалак, адзін за адным стройна размясціліся тры вышынныя грамадскія будынкi. На ніжніх паверхах, рассеялася шмат розных устаноў: крамы й супермаркеты, аптэчны кіёск, кнігарня, кавярня, офісы...
   Насупраць Палаца спорту, які апанаваў у гэтым раёне набярэжную Свіслачы й застыў у маўкліва-надзьмутым маўчанні, даецца ў вочы кінатэатр «Масква». Замыкае увесь комплекс гэтых будынкаў яшчэ адзін паралепіпед – гасцініца «Юбілейная». І цяжка ўявіць, што калісьці тут стаяла магаметанская мячэць, на рэштках якой і пабудавана гасцініца ў 1968 годзе, а ўся гэтая наваколіца мела назву Татарскае прадмесце або Татарскі канец.
   Але гэта яшчэ не ўсё – праспект цягнецца ажно да паўночнай часткі менскай кальцавой дарогі. Там вас напаткае яшчэ не адзін гмах, не адна спакусніца-крама, не адзін будынак з пячаткай манументальна-халодных форм савецкага дойлідства: гасцініца «Планета», прэстыжная сяліба – завод халадзільнікаў, мікрараён «Вяснянка», Дразды... I ўрэшце – апошні «верставы слуп», апошні гмах – інтэрнат Акадэміі фізвыхавання. Але менавіта адрэзак праспекта ад Нямігі да гасцініцы «Юбілейная» атаясамліваецца з яго ўласнай назвай. І гэта зразумела. Тут сканцэнтраваныя офісы буйных кампаній, дарагія крамы: гэта – цэнтр горада, тут – пульс сучаснага дзелавога жыцця. Правобраз парыжскіх Елісейскіх палёў і лонданскага Сіці.
   Паркавая магістраль – праспект Машэрава. Назвы, якія ўвасобілі ў сябе подых свайго часу – палёту ўзнёслых ідэй, гучных прамоў ды чаканне надыходу светлай будучыні з гэткім малаверуючым яе прынцыпам – адзінай агульнароднай уласнасцю з прыўкрасай поўнай сацыяльнай роўнасці ўсіх грамадзян. Няспраўджаныя надзеі. Будаванне гмахаў новага сацыяльнага ладу не ўпісалася ў спрадвечную архітэктуру чалавечага жыцця, як і гэты шырачэзны праспект – у забудову старажытнага Менска. І толькі сённяшняя назва вялікай крамы ў пачатку гасцінца нагадвае аб нечым ласкава-беларускім, аб нечым родным. «Алеся». І як працяжна-шчымлівы гук скрыпкі ўрываецца гэтая назва ў святочна-маршавую рытміку бальшака і вярэдзіць душу сваёй саматканай прыгажосцю. І гучыць над воднай роўняддзю Свіслачы, над яе набярэжнай прасторай, скрозь па ўсiм шумным праспекце песня, як боль, як наказ: 
                           Бывай, абуджаная сэрцам, 
                           дарагая. 
                           Чаму так горка, не магу я 
                           зразумець? 
                           ...Пайшла, пакінуўшы мне золкі
                           і туманы, 
                           палынны жаль тугой ахутаных
                           дарог, 
                           каб я, хвілінаю нанесеныя раны,
                           гадамі ў сэрцы заглушыць 
                           сваім не змог.

Шанхай

   Найвялікшую дапамогу ў адчуванні тэмбру жыццёвага віру гарадскіх завулкаў і куткоў аказвае народная тапаніміка, якая часам не супадае з назвамі ў афіцыйна-адміністрацыйным падзеле горада. Найменне той ці іншай вуліцы або завулка, што нарадзілася ў вуснах іхніх жыхароў, убірае ў сябе струменьчыкі рознабаковага жыцця гэтых мясцін, адлюстроўваючы адмысловую прыгажосць i адметнасць беларускага фальклору: Уборкі, Добрыя Мыслі, Залатая Горка, Камароўка...
   Геаграфія падарожжа той ці іншай назвы бывае часам незразумелая або ахутана таямніцай.
   Здаецца, што лучыць Менск з далёкім усходнекітайскім Шанхаем? Адразу адказаць цяжка. І хіба знойдзецца нешта адметна-агульнае?
   Праўда, калі вы краязнавец ці проста дапытлівы чалавек, які не лянуецца зазірнуць у даведнік па гісторыі Бацькаўшчыны, то можаце прыгадаць славутага земляка – Мікалая Судзілоўскага, жыццёвы шлях якога быў ушчыльную знiтаваны з Кітаем, куды ён прыехаў пасля адстаўкі з пасады сенатара Гавайскага парламента ў 1902 годзе і потым пэўны час працаваў у Шанхаі.
   Але ёсць у нашым горадзе ў раёне аўтазавода куток з некалькіх вуліц, што на мясцовым слэнгу нездарма носіць назву вышэйзгаданага кітайскага горада. Менскі Шанхай пачынаецца адразу за Палацам культуры МАЗа. І сапраўды, перапляценне гэтых невялічкіх крывых вулачак з шэрагам натыканых драўляных хатак-сядзіб і невялікай колькасцю мураваных будынкаў на пагорках вельмі выразна нагадвае скучанасць паселішчаў у азіяцкіх краінах. Гэтая карціна асабліва добра бачыцца з дахаў шматпавярховых жылых дамоў па вулiцы Алтайская, а на гарадской карце ў мудрагелістым перакрыжаванні гэтых вулачак можна ўгледзець абрысы нейкага невядомага іерогліфа.
   Назвы параўнальна маладых вулачак-галінак на старажытнай гарадской кроне адлюстроўваюць не толькі інтэрнацыянальную старонку пасляваенай забудовы Менска і ваколіцы буйнейшага гіганта (вулiцы Волжская і Дняпроўская, Украінская і Адэская), але і дапаўняюць філасофію планіроўкі гэтай тэрыторыі, адухаўляючы яе шкілетна-вулічны іерогліф усходнім дзівам, у якім пераплятаецца мінулае і сучаснае (вулiцы Агарова і Арджанікідзе, Ушакова і Катоўскага). У падарожжы па гэтым лабірынтавым кутку вам спаткаецца і спакушальная даўганогая красуня-модніца ў чорных аксамітавых туфлях на элегантных абцасах, і кабета ў дзіравай спадніцы й кедах басанож, якая вылівае з пасудзіны нейкую брудную вадкасць на неасфальтаваную дарогу, трапіцца і стары гарбун-«Запарожац», што знайшоў свой апошні прытулак на гаспадарчым панадворку, і новы бліскучы «Мерсэдэс», які панавата адпачывае на бакавіне тутэйшай вуліцы.
   Мясцовыя кантрасты выклікаюць у памяці збітую фразу славутага класіка: «Всё смешалось в доме Облонских». Але неўзабаве вы знаходзіце ўцеху ў філасофскіх разважаннях. Якім незразумелым падаецца нам Усход, такім жа недасягальным робіцца для нас і Захад.
   Урэшце пад акампанемент гэтых думак ды бязладдзя розных музычных матываў, пануючых тут, вы пакідаеце «Шанхай».

ђейтинг@Mail.ru